ولادت امام زین العابدین (ع)
امام‌سجاد (زین‌العابدین) درسال 36 هجری درمدینه متولد شد.
درمورد روز و ماه تولد امام اختلاف‌نظر وجود دارد. دربرخی اسناد تاریخی، روز پنجم ماه شعبان و دربرخی دیگر روز 15 جمادی‌الاولی به‌عنوان روز تولد امام چهارم ذکر شده است. شهادت آن حضرت درسال 95 هجری توسط خلیفه وقت ولید بن‌عبدالملک صورت گرفت. دوران امامت وی 35سال بود.
بنابرروایات، مادر امام چهارم، که نامش ”شاه زنان“ معروف به ”بی بی شهربانو“ بود، همان دختریزدگرد سوم پادشاه ایران بود که درجنگ اسیرشده وبه‌عنوان کنیز به‌دست خاندان علی رسیده بود. حضرت‌علی او را به‌ازدواج امام‌حسین درآورد.
امام زین‌العابدین، چهارمین امام و پیشوای تشیع است که پس‌از امام‌حسین رهبری جنبش را به‌دست می‌گیرد. دردوران امامت 35ساله خود شاهد مقاطع حساس و پرابتلایی از تاریخ اسلام بود. درواقعه کربلا او جوان 24ساله‌یی بود که به‌شدت بیمار بود و به‌همین‌جهت از شهادت درامان ماند و باید که می‌ماند چون او بلافاصله پس‌ازامام‌حسین، رسالت امامت را به‌عهده داشت. علی بن‌الحسین که به زین‌العابدین معروف است، شاهد زنده تمامی وقایع کربلا بود.گرچه وقتی همراه اسیران، او را به‌کوفه وشام، منتقل می‌کردند چندبار و از‌جمله در مجلس ابن‌زیاد درکوفه در معرض شهادت قرارگرفت. ابن‌زیاد گفت چرا او زنده مانده وفرمان قتلش را داد که با فداکاری شجاعانه زینب، مجبور به‌عقب‌نشینی شد وفرمان کشتن او را پس گرفت. اما در همین‌جا امام‌سجاد باوجود آن بیماری دربرابر دژخیم قد راست کرده با شجاعتی چون پدرانش بانک برمی‌دارد:
«ای پسر زیاد به قتل تهدیدم می‌کنی ومگر ندانسته‌ای که بزرگی ما درشهادت ماست» ؟
امام‌سجاد، آبدیده و برآمده از توفان کربلا، در مجلس یزید و رودرروی او خطبه افشاگرانه، تکان‌دهنده و تاریخی‌اش را ایراد می‌کند که یزید به‌ناچار دستور می‌دهد سخنان امام را با اذان نابه‌هنگام قطع کنند.
نکات برجسته درزندگی امام چهارم
امام پس‌از عاشورا رسالت زیر را در سرلوحه کار خود قرارمی‌دهد:
1. پیام عاشورا را به‌گوش وسیع‌ترین توده‌های مردم برساند.
2. در شرایطی که سرکوب یزیدی و یأس و ناامیدی بر همه جا مستولی شده بود، شعله مقاومت وایمان و امید را در مردم زنده نگه‌دارد.
3. سازماندهی علنی و مخفی نهضت شیعه و هدایت آن‌را به‌پیش برد.
4. امام‌سجاد با برپاداشتن مجالس عزاداری و گریستن مداوم برای شهیدان کربلا، سعی می‌کند این سنت را جا بیندازد و ازاین طریق به افشای مداوم حکومت یزید پرداخته و وقایع عاشورا را به آگاهی توده‌های وسیع جامعه می‌رساند و خیانت کسانی را که به امام‌حسین پشت کرده و به یاریش برنخاستند هدف گرفته و رسوایشان می‌سازد. درهمین رابطه بسیاری از دعاها و مرثیه‌هایی که از امام‌سجاد نقل شده دارای چنین مضمون اجتماعی و مبارزاتی است.
سپس امام برحسب شرایط و نیازهای روز، دو محور دیگر رسالت خود را به‌طریق زیر دنبال می‌کند:
خنثی‌کردن و مقابله با روحیه و موج یأس و شکست که انبوهی عناصر درهم‌شکسته و تسلیم‌طلب، با دستاویز قراردادن پایان حزن‌انگیز حماسه عاشورا و شهادت تمامی یاران امام‌حسین، به‌چنین موجی دامن می‌زدند و ازاین‌طریق نهضت حسینی را زیر سؤال می‌بردند ومتقابلا تمکین‌کردن از حکومت یزید و بنی‌امیه را مشروعیت می‌بخشیدند.این دسته متقابلا پیروی از امام‌سجاد را نیز که مدافع سرسخت نهضت عاشورا بود، زیر سؤال می‌بردند. حضرت سجاد می‌خواست القائات اینها را که فضای عمومی را مسموم می‌کردند، باطل کند.
یک نمونه بارز چنین رویکرد ضدانقلابی را دردوران معاصر خودمان، درجریان حماسه کبیرفروغ جاویدان شاهد بودیم که چگونه پس‌از اتمام عملیات، دشمن ضدبشری و گروههای مختلف اضداد مقاومت همپای با دشمن، زبان باز کرده و درباره شکست فروغ و یا اشک‌تمساح‌ریختن برای شهیدان و بیهوده‌نامیدن این حماسه، پرده‌دری می‌کردند.
امام‌سجاد در قبال چنان رویکردهایی می‌بایستی متقابلا موج عمیق اعتراضی علیه یزید و امویان و جنبش خونخواهی ازشهیدان کربلا را که هرروز بیشتر اوج می‌گرفت، سازماندهی و تقویت نماید. در همین زمینه حضرت با سلیمان بن‌صرد، سازمانده شیعیان کوفه ارتباط داشت وآنها را تأیید و تقویت می‌کرد. همچنین مختار ثقفی قبل‌از قیام به خونخواهی امام‌حسین، نزد امام چهارم آمده ورخصت می‌گیرد وامام نیز او را تأیید وتشویق می‌کند. مختار، بسیاری از سران و سرداران لشکر یزید وازجمله ابن‌زیاد را مجازات کرد.
درسال 63 هجری بعداز لشکرکشی یزید به‌مدینه و مکه و درشرایطی که او همه را مجبور به بیعت با خود کرد، امام‌سجاد تن به بیعت او نداد و یزید هم که تجربه تلخ بیعت اجباری گرفتن از امام‌حسین را داشت، بدون این‌که بیعتی از امام بگیرد او را رها کرد.
کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه نفیسی شامل یک سری آثار به‌جامانده از امام چهارم است که درردیف نهج‌البلاغه از گرانبهاترین گنجینه‌های شیعه به‌حساب می‌آید.. امام‌سجاد، خود عارفی شوریده بود که انبوه مناجاتها و دعاهای سراسر حکمت وعرفانش درصحیفه که نشان‌دهنده نحوه برخورد توحیدی با مسائل مختلف است، گردآوری شده است. این دعاها به‌نوبه خود در زنده نگه‌داشتن جنبش و پالایش فردی و اجتماعی درشرایطی که موج بدترین شقاوتها همه جامعه را فراگرفته بود، بسیار کارساز بود.
امام چهارم بخصوص باداشتن خصوصیات برجسته مهر و وفا و رأفت نسبت به توده‌های مردم، محبوبیت بسیاری داشت. همین مقام ومنزلت او نزد توده‌ها موجب وحشت خلیفه وقت ولید بن‌عبدالملک شد و اقدام به‌شهادت امام کرد. بدین‌ترتیب ادامه راه به فرزند بزرگوار وی، امام‌محمدباقر محول گردید. مرقد امام‌سجاد درمدینه است.
از دعاهای امام چهارم درباره مجاهدان و رزم‌آوران
«بار خدایا بر یاران و یاری‌کنندگان محمد درود فرست. آنان که حق یاری و همراهی او را به‌تمام و کمال به‌جا آوردند و در یاری‌کردن، از آزمایشها و ابتلائات، سرفراز بیرون‌آمدند و به‌سوی او شتافتند. آنان برای پاسخ‌دادن به‌ندای او بر یکدیگر پیشی گرفتند و آن‌گاه که پیام حق‌طلبانه او را شنیدند از همسران و فرزندان خود دل کندند و درراه تحقق هدفها و آرمانهای او به‌راه شتافتند و دعوت او را پاسخ مثبت گفتند. خدایا بر محمد و آل او رحمت فرست و رزمندگان او را هنگام برخورد با دشمن از فکر دنیای فریبنده و گول‌زننده تهی کن. اندیشه‌های گمراه‌کننده مال و منال دنیوی را از دلهایشان بزدای و بهشت خود را نصب‌العینشان ساز. مبادا که هیچ‌یک از این رزمندگان، آهنگ روی‌برگرداندن از دشمن کند و مبادا که به‌خیال فرار از هماوردی دربرابر اردوی دشمن بیفتد. خدایا دشمنانشان را در‌هم‌بشکن و چنگ قدرت دشمن را از ایشان کوتاه کن. اسلحه را از دشمن دریغ کن و بین دشمن و سلاحش جدایی بیفکن. روحیه دشمن را ضعیف کن و میان دشمنان و زاد و توشه و تدارکاتشان فاصله بیفکن. افراد دشمن را درراهها سرگردان ساز و ازمقصدی که دارند آواره و گمراه کن. هرگونه کمک را از این دشمن دریغ کن. از تعداد و شماره‌اش بکاه و در دل او ترس بینداز. دستهای مزدوران دشمن را از گشودن بازدار و زبانشان را از گفتار فروبند. پـرودگارا! نیروی نگاهبانان قلمرو توحید را افزون کن، سلاحشان را کارآیی و برندگی ببخش، سامان و سازمانشان را حراست کن، صفوفشان را از نفوذ دشمن بازدار، و گروهشان را پیوند و انسجام بخش».
دعـای امـام زین‌العـابـدین در روز عرفه (از صحیفه سجادیه)
خداوندا تو در هر‌دوران و زمانه‌یی آیین خود را به‌وسیله راهبری به‌اثبات می‌رسانی و او را شاخص راه و چراغ راهنما قرار می‌دهی. او کسی است که رشته راهگشاییش بر‌رشته هدایت تو منطبق است و تو او را وسیله کسب رضا و خشنودی خودت قراردادی، اطاعتش را بر همگان واجب کردی و نافرمانیش را نهی کردی. پروردگارا تو امر کرده‌ای که فرمانش اطاعت شود و نهی‌اش پذیرفته گردد. کسی بر او پیشی نگیرد و از او باز‌پس نماند. چرا‌که او حافظ پناهجویان، پناهگاه مؤمنان، ریسمان مستحکم نیازمندان و روشنایی‌بخش جهانیان است. یعنی کسی است که به‌بهترین وجه، راه و کجیهای آن‌را می‌شناسد.
بارالها او را قادر کن تا شکرگزار نعمتت باشد، و به‌ما نیز این توانایی را همچون او عطا کن. خدایا از‌جانب خودت به‌او اقتداری عطا نما و فتح و پیروزی را با خونریزی هرچه کمتر نصیب وی گردان. او را با ستاد مقتدرت یاری کن. پشتش را محکم و بازوانش را قدرتمند نما. او را با چشمان خودت حفظ کن و تحت حفاظت خودت بگیر و با فرشتگانت او را یاری کن. خدایا با ارتش همیشه پیروزت او را یاری و مدد نما.
