به مناسبت سالروز قیام سردار ملی ایران كلنل محمدتقی خان پسیان
كلنل محمدتقی خان پسیان فرزند یاور محمدخان پسیان (عنایت السلطان) در سال
1271 خورشیدی در تبریز متولد شد. او از یک خانواده سپاهی آذربایجان برخاسته است و تمام
بستگانش در نظام بودند. محمدتقی خان تحصیلات
ابتدائی را در تبریز انجام داد و بعد به تهران آمد وارد مدرسه نظام شد و در سن 20 سالگی
درجه ستوانی گرفت . او در 23 سالگی سرگرد شد. هنگام جنگ جهانی اول و تجاوز قوای بیگانه
به ایران، شهرت شجاعتش در همه جا پیچید. پس از جنگ راهی كشور آلمان شد و در آنجا در
قسمت هوانوردی به كارآموزی پرداخت. سپس وارد تهران شد و بعد از مدتی با سمت ریاست ژاندارمری
استان خراسان، راهی آن دیار شد.
وی به موازات تقویت نیروهای مسلح خراسان و قراردادن آنان تحت یک فرماندهی
و نوسازی ادارات و سازمانهای دولتی و دقّت در گرفتن مالیات یک توصیه نامه شامل هفت
شرط برای سلطان احمدشاه فرستاد که پس از تعارفات معمول، اصل مطلب با این جمله شروع
شده بود: اگر بخواهید ایران ، ایران شود .... کلنل با اینکه نسبت به دولت تهران، رجال
پایتخت و بسیاری از نمایندگان مجلس که عمدتا از فئودالها و دارندگان القاب اشرافیت
بودند تردید و ناباوری داشت اصرار همکاران، دوستان و هوادارانش را رد کرد که در خراسان
اعلام جمهوریت کند (جمهوری ایران) و به تهران لشکر بکشد . وی چاپ اسکناس های رایج در
خراسان را از دست بانک انگلستان خارج ساخت ولی حاضر به چاپ اسکناس مستقل با تصویر و
یا نام خود نشد؛ اوراق قرضه دولتی چاپ کرد و از بازرگانان وام گرفت.
تنها رقابتش با تهران این بود که همزمان با رژه واحدهای دیویزیون (لشکر) قزاق
در پایتخت (دروازه دولت)، او نیز نیروهای خراسان را که عنوان ژاندارم (پلیس، نیروی
انتظامی) بر آنان نهاده شده بود در خیابانهای مشهد به حرکت درآورد و چون باعث جلب توجه
مردم شد به این کار در هفته های بعد ادامه داد.
کلنل که کسری بودجه خراسان را با قرض گرفتن از بازرگانان تامین می کرد حتی
زیر بار ضرب سکه جداگانه نرفت.
پس از كودتای سوم اسفند سال 1299 خورشیدی و روی كار آمدن دولت سیدضیاءالدین
طباطبایی، كلنل پسیان طبق دستور رئیس دولت، در سیزدهم فروردین ماه 1300 خورشیدی اقدام
به دستگیری احمد قوام (قوام السلطنه) والی خراسان كرد و پس از مصادره اموال وی، او
را تحت الحفظ به تهران فرستاد و خود كفالت استانداری خراسان را به عهده گرفت.
به دنبال سقوط حكومت صد روزه سیدضیاءالدین، قوام السلطنه از زندان خارج شد
و در كاخ فرح آباد فرمان رئیس الوزرائی خود را از احمدشاه قاجار دریافت كرد. با روی
كار آمدن قوام، تلگرافی به مشهد مخابره شد و كلنل از كفالت ایالت خراسان بركنار گردید
و شخصی به نام نجدالسلطنه به كفالت استانداری برگزیده شد. نجدالسلطنه در اداره ایالتی
حضور یافت و به انجام وظایف خود مشغول گردید. كلنل پسیان نیز بنا به فرمان تلگرافی
احمدشاه ناگزیر شد از امورات حكومتی كناره گرفته و به فرماندهی قوای نظامی استان خراسان
محدود شود. او چون از حكومت قوام السلطنه بیمناك شده بود به فكر طغیان افتاد و مصمم
گردید كه خود زمام امور خراسان را در دست گیرد. هنوز چندی از كفالت نجدالسلطنه نگذشته
بود كه پسیان شخص نامبرده را توقیف كرد و خود اداره حكومتی را در دست گرفت. پس از آن
دولت، نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری را به حكومت خراسان منصوب كرد. صمصام السلطنه
نیز برای دلجویی یا فریب كلنل پسیان، وی را طی حكمی در نهم مرداد 1300 خورشیدی به كفالت
ایالت خراسان منصوب كرد.
برخورد شدید كلنل با قوام السلطنه از اواخر مرداد 1300 خورشیدی رنگ دیگری
به خود گرفت. دولت با تطمیع كلنل پسیان به وی پیشنهاد داد تا با دریافت حقوق دو ساله
خود به همراه مهدی خان معتصم السلطنه فرخ (كارگزار خراسان) و ماژور اسمعیل خان بهادر
(مأمور اجرای فرمان دستگیری قوام) به اروپا مسافرت كند و امور ایالت را به تولیت آستان
قدس واگذار نماید. اما كلنل با این پیشنهاد مخالفت كرد و آن را نپذیرفت. قوام السلطنه
طی ارسال تلگرافهایی كه به حاكمان و خوانین منطقه می فرستاد، كلنل را یاغی و متمرّد
معرفی می كرد و آنان را علیه وی برمی انگیخت.
محمدابراهیم خان شوكت الملك علم والی قائنات كه از طرف قوام السلطنه دستور
سركوبی كلنل را داشت، نماینده خود محمدولی خان اسدی را به مشهد فرستاد تا قرار ملاقاتی
را با كلنل ترتیب دهد. محمدتقی خان پسیان تصمیم گرفت هنگامی كه برای سركشی به اردوی
ژاندارم به گناباد می رود، در آن شهر ملاقاتی با شوكت الملك داشته باشد. اما با شنیدن
خبر شورش كردهای قوچان، بدون ملاقات با شوكت الملك گناباد را ترك كرد و به مشهد رفت.
كلنل برای سركوبی شورش، از مشهد راهی قوچان شد و در جعفرآباد در دو فرسنگی قوچان جنگ
سختی بین قوای كلنل و كردهای قوچان درگرفت. این جنگ كه در روز دوشنبه نهم مهر ماه
1300 خورشیدی اتفاق افتاد به شكست نیروهای ژاندارم منتهی شد و كلنل در حالی كه یكه
و تنها مانده بود، كشته شد و پس از مرگ، قوای اكراد قوچان سرش را از بدن جدا كردند.
عمر حکومت کلنل که می خواست ایران
ایران شود تنها شش ماه طول کشید و دهم مهرماه به دام انبوه توطئه گران (داخلی
و خارجی) افتاد و کشته شد. در خاندان کلنل، رشادت منحصر به او نبود. برادر وی (نجفقلی)
نیز هنگامی که سردبیر کل روزنامه اطلاعات بود زیر بار خودسانسوری نرفت و با زدن سیلی
بر صورت سناتور مسعودی ناشر اطلاعات از آنجا رفت و بعدا سردبیر روزنامه ای کوچکتر شد
و تا سنین کهولت پیشه روزنامه نگاری را ترک نکرد.
روز پانزدهم مهر 1300 خورشیدی جنازه و سر كلنل محمدتقی خان پسیان با تجلیل
و احترامات نظامی به مشهد وارد و با حضور عده ای از صاحب منصبان و افراد ژاندارم و
جمعی از اهالی شهر و هواداران كلنل تشییع شد و در همان روز در محل آرامگاه نادرشاه
واقع در باغ نادری مشهد به خاك سپرده شد.
كلنل پسیان مردی رشید بود و به هنگام مرگ بیش از سی سال از عمرش نگذشته بود.
به زبان و ادبیات فارسی و موسیقی ایران نیز دلبستگی داشت و گاهی شعر می سرود. از وی
چند ترجمه و مقاله به یادگار باقی مانده است.
منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
